1. Wybór tematu
  2. Zakres opracowania
  3. Lokalizacja, krajobraz i powiązania przestrzenne
  4. Rys historyczny
  5. Rozwarstwienie
  6. Ocena wartości historyczno-architektonicznych
  7. Badania własne autora na miejscu
  8. Ocena stanu technicznego
  9. Wnioski konserwatorskie i założenia wyjściowe do projektu
10. Nowa funkcja
11. Projekt: część historyczna
12.  Projekt: nowe uzupełnienie
13. Dane techniczne
14. Analiza ekonomiczna
15. Etapowanie inwestycji
16. Podobne realizacje
17. Bibliografia
18. Część graficzna
19. Załącznik 1 - tabela stratyfikacyjna
20. Załącznik 2 - waloryzacja zabykowych pałaców i dworów w okolicach Wrocławia
21.  Załącznik 3 - dokumentacja fotograficzna badań autora


1.  Wybór tematu.

Problem adaptacji historycznych obiektów do współczesnych potrzeb staje się szczególnie żywotny w Polsce w ostatnich latach. W warunkach powrotu wolnego rynku i prywatnej własności staje się realnym przywrócenie zaniedbanych zabytków do stanu używalności i uratowanie ich od zniszczenia. Rejonem szczególnie predysponowanym do takich działań wydają się tereny „ziem odzyskanych”. Nasycone wieloma zabytkami z różnych okresów historycznych przez długi czas były „ziemią niczyją”,  co spowodowało katastrofalne szkody w substancji zabytkowej. Wiele obiektów nienaruszonych w okresie zawieruchy wojennej spotkał potem bardzo smutny los. Brak konkretnego właściciela, niechęć do wytworów „obcej ręki” i zwykły wandalizm uczyniły nieporównywalne na przestrzeni tysiąclecia straty. Obiekty które wrosły w krajobraz na przestrzeni wieków w okresie mniejszym niż długość jednego życia ludzkiego znikają często bezpowrotnie. Pytanie tylko czy muszą i jakie będą tego skutki ?
Przykładem takiego obiektu jest pałac w Kamionnej. Wyrósł on nad brzegiem Bystrzycy ponad 400 lat temu i był świadkiem historii Śląska z okresami prosperity ale też i burzliwych wojen.
Niestety najbardziej ucierpiał w okresie ostatnich 20 lat w wyniku obojętności ludzi jak i świadomych działań. Wśród okolicznych pałaców wyróżnia go wysoka ranga artystyczna i historyczna, szczęśliwie doczekał się na początku lat 80-tych szczegółowej inwentaryzacji i mimo obecnych zniszczeń można go jeszcze przywrócić do świetności.
Położony w zalesionej dolinie, blisko dynamicznie rozwijającego się sześciusettysięcznego Wrocławia wydaje się być bardzo dogodnym obiektem do adaptacji. Istniejące i planowane połączenia autostradowe pozwalają włączyć go do zaplecza stolicy Dolnego Śląska. Okoliczne tereny wyróżniają się wysokim poziomem agrokultury, wysokogatunkowe gleby i klimat stawiają te tereny w czołówce kraju.
W swoim projekcie chciałem połączyć te wszystkie elementy: walory samego obiektu i otoczenia, funkcje usługowe wobec miasta i regionu.

2. Zakres opracowania.

Praca obejmuje swym zakresem pałac oraz otaczający go niewielki park powstały na terenie dawnej fosy, dawny park barokowy po drugiej stronie rzeki niestety nie zachował się i niewiele jest przesłanek do jego rekonstrukcji.
Wobec braku inwentaryzacji budynków gospodarczych dziedzińca ich waloryzacja została tylko zasygnalizowana, stanowią one nieodłączną część zespołu folwarku i powinny doczekać się szczegółowych badań architektoniczno-historycznych. Część pochodzi prawdopodobnie z XVIII wieku, mogą być nawet elementy późniejsze.
Rewaloryzacja pałacu została podzielona na dwie części: rekonstrukcja części historycznej oraz nowe uzupełnienie w miejscu nieistniejących skrzydeł.

3. Lokalizacja, krajobraz i powiązania przestrzenne.

Wieś Kamionna znajduje się 20km na południowy zachód od Wrocławia, w dolinie rzeki Bystrzycy  na jej lewym brzegu. Krajobraz jest typowy dla Dolnego Śląska: wśród żyznych pól uprawnych czerwienieją dachy wsi o skupionej zabudowie. Do wsi wjeżdżamy od strony autostrady drogą opadającą po zboczu doliny. Pałac znajduje się w środku osady, w tym miejscu główna droga wsi rozszerza się wrzecionowato, stoi tu osiemnastowieczna figura św. Jana Nepomucena.
Główny wjazd na teren folwarku flankowany jest przez  budynki gospodarcze, w szczycie jednego z nich wtórnie wmurowany renesansowy kartusz herbowy. Stąd widać obszerny dziedziniec gospodarczy, sam pałac znajduje się na niewielkim wzniesieniu otoczonym fosą, oddalona o kilkadziesiąt metrów rzeka tworzy w tym miejscu zakole, na drugi zalesiony brzeg prowadzi most. Rosnący tu las liściasty z przewagą dębu i buka jest na wiosnę podmokły.
Droga leśna wiedzie do wsi Okulice z ruiną XVII-wiecznego dworu, zaś ścieżka wzdłuż przesieki śladem dawnego założenia barokowego do Czereńczyc z XVIII-wiecznym opuszczonym pałacem będącym kiedyś w tych samych rękach co Kamionna.
Najszersze powiązanie widokowe mamy na zachodzie, gdzie w odległości 3km widzimy sylwetę wsi Milin z wysoką barokową wieżą kościoła.

4.  Rys hisotryczny

Historia dóbr

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie z 1302 roku zatwierdzonym przez księżniczkę śląską Beatrycze jako Kemererdorf przy okazji regulacji granic przez Gerharda, wójta dziedzicznego z Kątów Wrocławskich i Heidenreicha von Buzich, wójta krajowego ze Strzegomia. 1337 wymienione alodium Camererdorff, nadane przez Jana Luksemburskiego króla Czech.
W roku 1343 książę Mikołaj sprzedał Bolkowi II prawa feudalne do folwarku Kamionna. Następnie w posiadaniu: przed wiekiem XV rodziny von Reydenburg, w wieku XV-XVI von Seidlitzów (1463 Nickel, Konrad i Heintz). Wiek XVII rodziny von Kadloff i von Knobelsdorf. W 1657 przez Klarę Euzebię Renatę von Knobelsdorf und Bielau, córkę Marcina, wniesiona w posagu Karolowi Fryderykowi von Kalckreuth und Dolzig.
W roku 1719 Franciszek Aleksander August von Kalckreuth żeni się z Marią Elżbietą Schmerkowsky von Lidkowitz. Po 1760 przez ostatnią właścicielkę z rodu von Kalckreuth, baronównę Marię Józefę Franciszkę, wniesiona w posagu baronowi von Stilllfried. W roku 1792 kupiona przez Karola Abrahama von Zedlitz od barona von Stillfried.
Z końcem XVIII wieku właścicielem  miał być niejaki von Parthenau. W roku 1830 wieś stanowiła własność rodziny von Zedlitz-Leipe. Od roku 1838 dobra wraz z pałacem należały do przytułku dla panien w Czerńczycach ufundowanego przez Heinricha von Zedlitz-Leipe, którego potomkowie zarządzali posiadłością do czasów II wojny światowej.

Historia pałacu po II wojnie światowej, sprawy własnościowe

Po wojnie całość majątku znacjonalizowana,  w latach 50-tych w posiadaniu przez zakłady PaFaWag które zamierzały urządzić tu swój ośrodek, szybko jednak oddany na mieszkania indywidualne. Ostatni z lokatorów wyprowadził się w połowie lat 80-tych.
Następnie własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, w 1996 kupiony przez inwestora prywatnego który ostatnimi czasy został zmuszony przez konserwatora do odsprzedania wobec braku wykonywania jakichkolwiek prac zabezpieczających. Jedyne co zostało wykonane to zamurowanie drzwi wejściowych, wycięcie części roślinności przy fasadzie i ustawienie tablic „Teren prywatny”.

5. Rozwarstwienie obiektu:

Historycznie pierwsze jest skrzydło południowe po którym zachowały się obecnie jedynie piwnice: są one posadowione wyżej od pozostałych, wykonane są z kamienia, jest tu największa grubość muru, składa się z dwóch sklepionych kolebkowo pomieszczeń z sienią pośrodku - można je datować na XV stulecie.
W końcu XVI wieku dostawiono skrzydło Fragment portalu barokowego
zachodnie - reprezentacyjne z sienią wejściową, portalami i sklepieniami na kolumnie oraz niezachowane wschodnie o wąskim trakcie (gospodarcze) - jego dawna ściana zewnętrzna pokryta sgraffitami odsłoniła się po odpadnięciu stropu w drugim pomieszczeniu od wschodu w skrzydle północnym. Powstał w ten sposób układ trójskrzydłowy z dziedzińcem wewnętrznym ograniczonym od północy ścianą kurtynową. Elewacje pokryte były dekoracjami sgraffitowymi, okna miały kamienne obramienia.
Najpoważniejsza przebudowa nastąpiła w latach 1740-44 prawdopodobnie wg projektu wrocławskiego architekta Krzysztofa Hacknera kiedy to dwór przebudowano na barokowy pałac. Nowe skrzydło północne z ryzalitem stało się frontowym. Usunięto zewnętrzne dekoracje renesansowe, wprowadzono regularne podziały elewacji w wielkim porządku. Bogato dekorowana była fasada frontowa, z detalami kamieniarskimi, portalem balkonowym podpieranym przez rzeźby atlantów. Pozostałe elewacje miały już skromniejszy wystrój - w tynku, z mniejszym nasyceniem detali.
Nowa oś poprzeczna wyznaczona przez dwie sienie - północna wejściowa i południowa parkowa była kontynuowana w otoczeniu w postaci obszernego majdanu od frontu otoczonego budynkami gospodarczymi a od południa poprzez mosty na fosie i rzece podkreślona przez francuski układ parku.
W połowie XIX wieku niestety zostały rozebrane skrzydła południowe - do piwnic, oraz wschodnie - całkowicie.
Następnie w końcu stulecia zmieniono dach na niższy - klasycystyczny, w fasadzie frontowej pojawił się tympanon. Zamurowane zostały arkady dziedzińca, w skrzydle zachodnim uzupełniono narożnik pozostały po rozbiórce skrzydła południowego.
Rozwarstwienie pokazuje tabela wraz z odnośnikami do rzutu parteru.

6. Ocena wartości historyczno-architektonicznych

Obecnie pałac późnobarokowy na założeniu renesansowym z pozostałościami budowli gotyckiej. Otoczony częściowo zasypaną fosą, ponad którą przerzucony od północy mostek wsparty na półkolistym przęśle, murowany z cegły i kamienia łamanego, tynkowany. Na rzucie litery L utworzonej z zachowanych skrzydeł zach., krótszego, i północnego, dłuższego, w którym na osi głównej od północy ryzalit.
Pośród podobnych obiektów w okolicy charakteryzuje go wysoka klasa artystyczna i dobre zachowanie części barokowej a także ciekawe fragmenty renesansowe. Niestety postępy dewastacji w czasie ostatnich 20 lat są zatrważające. Portal frontowy jest bardzo poważnie zdekompletowany, na szczęście lepiej jest z pozostałą częścią fasady. We wnętrzach z wystroju pozostało już bardzo niewiele: bezpowrotnie zniszczone zostały renesansowe portale, barokowe plafony i stolarka drzwiowa.

7. Badania własne autora na miejscu:

Dokonanie odkrywek na terenie dziedzińca pozwoliło ustalić rodzaj posadzki: jest to bruk z kamieni polnych - prawdopodobnie XVIII-wieczny, z kolei piwnice nad skrzydłem południowym są przykryte cegłą kładzioną na płask.
Najciekawszym odkryciem jest fragment sgraffita odsłonięty po zawaleniu się stropu w drugim pomieszczeniu od wschodu w skrzydle północnym. Ponadto odkryłem zamurowany otwór okienny do zagruzowanej piwnicy w zachodniej części fasady oraz otwór drzwiowy w części renesansowej.

8. Ocena stanu technicznego:
Pałac znajduje się w ruinie. Całkowicie zawalony jest dach oraz ok. 90% stropów i sklepień.
      Najbardziej zniszczone są elewacje dziedzińcowe - całkowicie zawalone krużganki, oraz zachodnia - szczególnie narożnik południowy.
Zarówno inwentaryzacja jak i ekspertyzy techniczne wykonane w początku lat 80-tych już się zdezaktualizowały. Zachowane mury i sklepienia zaatakowane są przez grzyby.
W murach fundamentów brak jest izolacji pionowej i poziomej, a stałe zawilgocenie ścian ścian konstrukcyjnych i penetracja wilgoci w elementach kamiennych, cegle, zaprawie i drewnie stwarza dogodne warunki rozwoju grzyba.

9. WNIOSKI KONSERWATORSKIE I ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE DO PROJEKTU:

a) ELEWACJE

Elewacja frontowa:
partia cokołowa: konserwacja stanu sprzed dewastacji, jest możliwość nowego uzupełnienia boni i okien piwnicznych barokowych (Jung)
część środkowa: konserwacja zachowanej kamieniarki, restauracja dekoracji sztukatorskiej i portalu z balkonem; fragmentarycznie odkryte sgraffita renesansowe należy zakryć w celu nieburzenia kompozycji fasady barokowej
kartusz herbowy: niezachowany, pełnił rolę węzłową w fasadzie, brak dokładnego pomiaru czy fotografii, wskazana próba nowego uzupełnienia ze zredukowanym detalem (wg opracowań Junga i Degena)
stolarka: restauracja barokowych okien kwaterowych i drzwi wejściowych
dach: istniejący dotychczas XIX-wieczny był niefunkcjonalny i psuł kompozycję bryły, nowe uzupełnienie dachu mansardowego na podstawie elewacji Junga, rysunku Dorsta oraz proporcji fasady, kolorystyka - odtworzenie koloru pokrycia z łupku
mansardy: brak przekazów, nowe uzupełnienie dla funkcji hotelowej - formy wzorowane na mansardach barokowych z pobliskich pałaców lub z innych projektów Hacknera, redukcja detalu, proponowane rozmieszczenia na osiach pilastrów
kominy: j.w., nowe uzupełnienie w miejscach dawnych pionów grzewczych: narożniki kalenic, funkcja wentylacyjna - według rysunku Dorsta

Elewacje szczytowe:
-    Wschodnia: wszystkie zabiegi j.w.
Południowa: narożnik zachodni: zawalony w 1997 - restauracja, narożnik XIX-wieczny: brak podstaw do specjalnego wyodrębniania

Elewacja zachodnia:
Partia cokołowa: j.w., użycie otworu drzwiowego do piwnicy jako wyjścia z części kawiarnianej na zewnątrz. Pokazanie otworu okiennego zagruzowanej piwnicy północnej
Część środkowa: j.w., otwarcie na pełny gabaryt częściowo zamurowanych okien w części południowej parteru, brak potrzeby otwierania okien zamurowanych całkowicie
narożnik południowy: zawalony w 1997 na szerokość do pierwszego otworu okiennego - restauracja
stolarka: j.w.
dach: j.w.
mansardy: j.w.

Elewacje dziedzińcowe:
-     części dawnego dziedzińca wewnętrznego: zawalone w latach 80-tych prawie w całości, ocalały po dwa przęsła arkad w parterze
Układ arkad: restauracja podziału konstrukcyjnego
Boniowanie renesansowe arkad: szczątkowo zachowane na jednym fragmencie, zatynkowane (po 1945r.?) brak pomiaru całości, możliwość nowego uzupełnienia na podstawie rysunku Dorsta i inwentaryzacji z 1983r.
otwory arkad parteru: zamurowane po 1878r. - zalecane całkowite otwarcie z przeszkleniem ze względów klimatycznych (chociaż możliwa jest komunikacja wewnętrzna bez wychodzenia w zimie na krużganek)
otwory okienne piętra: nowe uzupełnienie na osiach arkad (rytm zaburzony w przebudowach), większa niż poprzednio ich liczba da lepsze doświetlenie korytarzy
dekoracja elewacji piętra: nowe uzupełnienie/rekonsrukcja ( na podstawie rysunku Dorsta gdzie  widoczne są okna w obramieniach, gzymsy podokienne i pilastry) części w styku skrzydeł nieistniejących:
otwory okienne: restauracja wtórnych okien XIX-wiecznych
wystrój: pokazanie styku dawnych skrzydeł np. poprzez odsłonięcie murarki w dolnej części połączone z pokazaniem przebiegu w posadzce
zamurowane otwory korytarzy: obecnie niewidoczne, możliwość pokazania wgłębnie
narożnik południowy: pochodzi z końca XIXw., ale nie ma potrzeby jego wyodrębniania strukturalnego (powstanie chaosu na styku części XVIIIw. elewacji zewnętrznych i XVIw. dziedzińca)
wejście do piwnicy wschodniej: XIX-wieczne z daszkiem widokczne na  rysunku Dorsta jest zawalone
dach i mansardy: j.w., u Dorsta były tylko powieki w górnej połaci, lukarny wskazane przy nowej funkcji

b) WNĘTRZA:

Piwnice:

Wschodnia:
restauracja zawalonego sklepienia
schody istniejące z poziomu dziedzińca: możliwość wykorzystania na cele magazynowe
po odgruzowaniu przejścia możliwość odtworzenia spiralnej klatki schodowej na parter (patrz Degen)
Północna:
odgruzowanie, konserwacja sklepienia
schody istniejące z krużganka
Północno-zachodnia:
niedostępna, chyba całkowicie zagruzowana (po 1945r?), widoczne dwa zamurowane otwory okienne w cokole elewacji, brak lokalizacji wejścia - najprawdopodobniej z piwnicy północnej
możliwość odgruzowania, połączenia z północną i przeznaczenia na cele  użytkowe lub magazynowe
Zachodnia:
konserwacja sklepienia
pokazanie widocznych fundamentów dawnej budowli (gotyckiej?)
schody z renesansowej sali z kolumną oraz istniejące dojście z zewnątrz od zachodu - możliwość wykorzystania na wyjście do parku
Południowa:
pod nieistniejącym skrzydłem, prawdopodobnie najstarsza część pałacu, prawie całkowicie kamienna
konserwacja sklepienia części wschodniej
odgruzowanie klatki schodowej z krużganka
nowe uzupełnienie zawalonego sklepienia części zachodniej (brak pomiaru)
komunikacja z terenem przez wtórny otwór wymurowany cegle - możliwy dojazd zapleczowy

Parter:

Pomieszczenia renesansowe:
-    przywrócenie dawnego układu zniekształconego przebudowami
Południowe:
-    wyburzenie wtórnej ścianki dzielącej
rekonstrukcja częściowo zawalonego sklepienia i ścian narożnika
otwarcie dawnego  otworu drzwiowego na osi
Sala z kolumną:
usunięcie komina dostawionego do kolumny
-    usunięcie ścianki dzielącej z zostawieniem belki drewnianej (inny układ sklepienia w dwóch częściach)
konserwacja kolumny i sklepienia
restauracja zniszczonej kamieniarki renesansowej portali na podst. pomiaru
Dawna sień (?) renesansowa:
wyburzenie wtórnej ściany poprzecznej (prawdopodobnie barokowej)
konserwacja sklepienia i portali barokowych
zagospodarowanie wnęk przyokiennych

Pomieszczenia barokowe:

Sień wejściowa:
restauracja sklepień
stylizowana stolarka drzwiowa: nowe uzupełnienie
pokazanie dawnego otworu drzwiowego renesansowej klatki schodowej

Krużganki:
likwidacja wtórnych ścianek dzielących
restauracja sklepień
otwory drzwiowe w ścianie zewnętrznej: wrota na osi głównej prowadzące na dziedziniec i drzwi na wysokości portalu renesansowego - opis w elewacjach
stylizowane otwory drzwiowe do pomieszczeń: nowe uzupełnienie

Pozostałe pomieszczenia:
bez określonego detalu, nowe uzupełnienie: stropy żelbetowe, posadzki współczesne
możliwość częściowego wydzielania ściankami działowymi

Piętro:
w okresie baroku piano nobile, wysokość użytkowa 4.2m

Klatka schodowa:
nowe uzupełnienie schodów głównych stylizowane na barok (dotychczasowe dziewiętnastowieczne bez walorów artystycznych)
restauracja drugiej klatki schodowej z XVIII  wieku na podst. pomiaru
restauracja otworów drzwiowych ze stolarką i ślusarką

Sala na osi:
nowe uzupełnienie plafonu, stolarki i posadzki barokowej - brak przekazów na temat wyglądu

Pozostałe sale reprezentacyjne:
restauracja plafonu, stolarki i boazerii
odtworzenie układu amfiladowego

Pomieszczenia w końcach korytarzy:
są one wtórne, nie istniały w fazie barokowej: mogą stanowić miejsce klatek schodowych na II piętro

II Piętro:

dotychczas skomunikowane stromymi schodami jako pomieszczenie gospodarcze
w całości nowe uzupełnienie z komunikacją z końców skrzydeł i funkcją hotelową, doświetlenie z mansard

Dziedziniec pałacu:

układ komunikacyjny z wejściem głównym na osi z sieni i dojściem groblą z południa od strony rzeki
od wschodu ograniczony skarpą na brzegu dawnego skrzydła, proponowane pokazanie w posadzce jego przebiegu, odtworzenie profilu skarpy i schodów do fosy widocznych u Degena
od południa wyniesione kamienne piwnice przykryte dachem płaskim - likwidacja dachu, uwidocznienie narysu murów, ułożenie stropodachu z trawnikiem
pokazanie w posadzce nieistniejących krużganków - restauracja, a w razie braku reliktów pod ziemią nowe uzupełnienie na podst. wyliczeń, z wykorzystaniem istniejącej bazy kolumny i murów

c) OTOCZENIE:

Dziedziniec (majdan):

Dojazdy:
dojazd główny reprezentacyjny: od północy, nowe uzupełnienie bramy wjazdowej
dojazdy gospodarcze: od zachodu przy obu końcach zburzonej obory
dojazd do pałacu: restauracja układu barokowego wokół stawu z wykorzystaniem reliktów alei lipowych
dojazd gospodarczy do pałacu: z poziomu fosy najlepiej od narożnika północno-wschodniego lub północno-zachodniego, po odtworzeniu arkady mostka możliwy przejazd dołem, ewentualny dojazd od południa groblą
parkowanie: na terenie dziedzińca, najlepiej po stronie zachodniej wzdłuż obory lub w narożniku północno - wschodnim w okolicach dawnej wozowni
Staw:
restauracja kształtu z pogłębieniem i umocnieniem brzegów
Zabudowania:
Obory północne: restauracja elewacji, wnętrza dzielone słupami kamiennymi do wykorzystania na cele magazynowe
Obora zachodnia: zburzona, nie posiadała walorów zabytkowych, nowe uzupełnienie do celów produkcyjnych (oddalona od zabudowań mieszkalnych wsi), część południowa na cele socjalne
Oficyna: restauracja elewacji, wnętrze na cele biurowo - hotelowe
Budynek mieszkalny na wschodzie: restauracja do celów mieszkalnych (obsługa)

Teren dawnej fosy i park:

Zadrzewienie:
restauracja parku z usunięciem samosiewów
korekta punktów widokowych na pałac
-    odtworzenie częściowo zachowanego żywopłotu na granicy zewnętrznej
-    możliwe zejście do fosy z wejść piwnicznych: zachodniego i wschodniego

Fosa wodna:
całkowite odtworzenie niewskazane ze względu na brak przestrzeni parkowej i kłopotów z wilgocią w obiekcie
możliwe założenie niewielkich oczek wodnych

XVIII-wieczne założenie parkowe:
po drugiej stronie rzeki nieczytelne, użytkowane przez nadleśnictwo, nie objęte inwentaryzacją
pozostałością jest część wschodnia alei głównej ze szpalerem drzew i wałem oraz droga do Czereńczyc po linii alei

Dojazdy:
od zachodu potrzebna droga ogólnodostępna do mostu na Bystrzycy
istniejąca droga wschodnia może być zamieniona w wewnętrzną
możliwość założenia bramy na południowym końcu grobli

Pozostałe tereny:

na terenie dawnego sadu na wschodzie miejsce na rekreację: powiększenie parku, urządzenie pola golfowego
na wale rzecznym urządzenie alei spacerowej
na miejscu zburzonego budynku na wale (oranżeria?) możliwość zbudowania pergoli
zjazd do dawnego  brodu do wykorzystania na przystań kajaków w trakcie spływów

10. Nowa funkcja:

Proponuję umieścić w zespole  ośrodek badawczy roślin, w samym pałacu dyrekcja,  z częścią konferencyjną i kawiarnia,  na 2 piętrze niewielki hotel, w części nowego uzupełnienia ogród zimowy z ekspozycją, zaś w oficynie restauracja oraz pokoje hotelowe.

11. Projekt: część historyczna

a) uzasadnienie zastosowanych zabiegów konserwatorskich

W istniejącej cześci głównymi zabiegami konserwatorskimi są konserwacja i restauracja, nowe uzupełnienie ograniczyłem do dachu - w celu przywrócenia mu barokowego gabarytu, oraz bardzo zniekształcone elewacje dziedzińcowe.
Dotychczasowy dach klasycystyczny burzył kompozycję barokowych elewacji na wysokim cokole, wybudowanie mansardy pozwoliło na zagospodarowanie miejsca na pokoje hotelowec oraz przestrzeń techniczną na strychu.

b) Zasada funkcjonalna:

W sieni głównej ruch rozdzielany jest na trzy kierunki - klatka schodowa prowadzi do góry do części konferencyjnej, na osi mamy dostęp do dziedzińca skąd możemy udać się do kawiarni lub obejrzeć ogród zimowy i park, od wschodu przejście do części biurowej.
W najcenniejszejczęści renesansowej umieszczona jest kawiarnia składająca sie z dwóch połączonych ze sobą sal i zaplecza.
Obok kawiarni są główne toalety. W jednym z pomieszczeń nieduża sala ekspozycyjna. Z kawiarni możemy wyjść na dziedziniec bądź zejść do piwnicy do winiarni.
    W najmniej atrakcyjnych pomieszczeniach północno-wschodnich parteru zlokalizowana jest część biurowa z dyrekcją i sekretariatem. Archiwum znajduje się w piwnicy bezpośrednio pod tymi pomieszczeniami. Toaleta personelu pełni też funkcję wc dla niepełnosprawnych.
Na piętrze umieszczona jest część konferencyjna z dwiema salami konferencyjnymi i salą narad, od południowego zachodu część rekreacyjna z biblioteką, klubem i świetlicą. Na styku tych dwóch stref dwie jednoosobowe  toalety.
Na końcach krużganku umieszczone są nowe klatki schodowe wyprowadzające ruch na II piętro, gdzie znajduje się część hotelowa z pięcioma pokojami i dwoma apartamentami. Można dojechać tu windą bezpośrednio z parteru.

c) Proponowane zabiegi budowlane:

Izolacja murów:
Zdjęcie posadzek w salach parterowych i odkopanie ścian konstrukcyjnych wewnątrz i zewnątrz budynku. Stropy nad piwnicami wykonane z płyt betonowych prefabrykowanych układne na kątownikach przyspawanych do legarów z belek stalowych. W celu założenia izolacji należy podciąć ściany fundamentowe fragmentami o długości ok. 80cm w odstępach nie mniejszych niż 3m. Podcięcie należy wykonać w dwóch poziomach, 60cm pod poziomem podłogi zakładanej w piwnicach oraz pod poziomem parteru.Pozostałe w ten sposób otwory przemurować cegłą klinkierową na zaprawie cementowej z dodatkiem środka uszczelniającego, wprowadzając jednocześnie izolację z dwóch warstw papy bitumicznej smarowanej gęstym lepikiem, układanej na wyrównanej warstwie zaprawy wodoszczelnej.
Odkopane ściany piwniczne po przesuszeniu odgrzybić - powierzchnię oczyścić szczotkami drucianymi i dwukrotnie posmarować czystym technicznie alfachloronaftalenem rozpuszczonym w ksylenie lub benzynie lakowej. Następnie wykonać izolację pionową, smarując ściany dwukrotnie lepikiem na wyrapowanym podłożu.
Usunąć zmurszałe partie muru i uzupełnić ubytki w cegle pełnej.
Sklepienia:
W celu odtworzenia sklepień historycznych ułożone ruszty z prętów o 12mm w rozstawie co 30 cm z siatką Ledóchowskiego zalane zaprawą cementową.
Stropy:
Właściwe stropy nośne w postaci prefabrykowanych płyt betonowych rozpiętych na belkach stalowych mocowanych w wieńcu żelbetowym.
Ściany:
Wszelkie domurowania w cegle pełnej. W części nowego uzupełnienia na 2 piętrze ścianki gipsowo-kartonowe na szkielecie stalowym.
Dach:
Odtworzony dach mansardowy o konstrukcji drewnianej, kryty łupkiem o kolorystyce wg. zachowanej oryginalnej.  Odwodnienie dachów: woda spływa do  rynien z blachy miedzianej, miejsca połączeń koryt z rurami spustowymi w formie ażurowych kołpaków, chroniącymi wodę od zanieczyszczeń.
Stolarka:
     Odtworzenie stolarki historycznej poprzez zastosowanie okien zespolonych machoniowych ze szprosami w skrzydle zewnętrznym, a także stolarki drzwiowej wg pomiarów wykonanych w roku 1983.

Instalacje:

Instalacja elektryczna: doprowadzenie instalacji elektrycznej do zespołu po modyfikacji istniejącej sieci napowietrznej poprzez wykonanie obejścia i wkopanie przewodów doprowadzających zasilanie do pałacu w ziemię. Tablica rozdzielcza umieszczona w piwnicy północno-zachodniej.
Wentylacja: System wentylacji mechanicznej toalet, historyczne piony kominowe do wykorzystania na piony instalacyjne. Wymagana jest wymiana 50m3/h na jedno oczko ustępowe. Nawiew powietrza zapewniony przez rozszczelnienie okien. Wentylatory wyciągowe umiesczony przy otworach. Maszynownia na najwyższej kondygnacji, wyloty  powietrza umieszczone w kominach. W kuchni także wentylacja mechaniczna.
W pozostałych pomieszczeniach wentylacja naturalna, komfort zapewnia duża wysokość użytkowa pomieszczeń (3.6m).
Klimatyzacja: Dwie główne sale konferencyjne pierwszego piętra posiadają klimatyzację typu split 80H firmy Hitachi pracującą na zasadzie odparowania bezpośredniego. Urządzenia wewnętrzne - parowniki w suficie podwieszonym, zaś  zewnętrzne - skraplacze wbudowane w gzyms międzykondygnacyjny w części dziedzińcowej ogrodu zimowego. System w zimie pracuje w układzie odwróconym na zasadzie pompy ciepła tzn. Ogrzewając pomieszczenia wewnętrzne.
Ogrzewanie: kotłowna gazowa umieszczona w mansardzie z rozprowadzeniem przewodów w podłodze we wnękach przyokiennych. Doprowadzenie gazu do kotłowni po ścianie wewnątrz ogrodu zimowego.
Doprowadzenie wody: z wodociągu założonego niedawno we wsi, przyłącze plus wodomierz znajduje się w piwnicy w północno-zachodnim narożniku pałacu.
Odprowadzenie ścieków: kompleks posiada biologiczną oczyszczalnię ścieków firmy EnEko typu Minidepural MD-50 przeznaczoną dla 45-60 osób, w formie zbiornika o długości 5,4m i średnicy 1,9m. Składa się ona ze zbiornika retencyjnego i właściwego bioreaktora. Położona jest nad rzeką poniżej zespołu pałacowego. Ścieki oczyszczone spełniają wymagania jakie stawia ściekom odprowadzanym do wód powierzchniowym Rozporządzenie MOŚZNiL.

Posadzki i podłogi

W parterze w korytarzach i pomieszczeniach sklepionych posadzki z cegły na płask. W pomieszczeniach biurowych parkiet dębowy.
W pokoju dyrektora część sufitu wykonana w szkle w celu pokazania odsłoniętego sgraffita na dawnej ścianie zewnętrznej. Zainstalowane podświetlenie detalu.
Na piętrze posadzki z parkietu dębowego, w salach konferencyjnych sufity podwieszone z rekonstrukcjami plafonów.


12. Projekt: nowe uzupełnienie
 
a) uzasadnienie pojawienia się nowego uzupełnienia
 
- wyniki wniosków konserwatorskich dowodzą, że zatarty został układ historyczny i istnieje potrzeba jego uczytelnienia
- część południowo-wschodnia pałacu gdzie usytuowane jest nowe uzupełnienie  ma najmniejszą wartość historyczno-architektoniczną i została w ostatnim czasie najbardziej zniszczona,  brak jest przesłanek do stosowania zabiegu rekonstrukcji, wskazane jest nowe uzupełnienie
- układ komunikacyjny części historycznej jest obecnie okaleczony
- pożądane jest zapewnienie całorocznej przestrzeni rekreacyjnej dla części konferencyjnej
- nowa funkcja ośrodka badawczego potrzebuje łatwo dostępnej dla użytkowników i gości przestrzeni ekspozycyjnej
 
 

b) Zasada funkcjonalna:
 
     Nowe uzupełnienie zlokalizowane jest na miejscu nieistniejących skrzydeł południowego i wschodniego. Ma ono charakter ogrodu zimowego. Skomunikowane jest za pomocą krużganków biegnących po obrysie historycznym, łączących się z pałacem za pomocą zamurowanych w XIX wieku otworów. Galeria obiegająca całość na poziomie I piętra zamyka dziedziniec wewnętrzny w gabarycie historycznym. Ponadto na osi barokowej zlokalizowano wejścia od strony dziedzińca i parku
     Forma szklanej klatki jest dogodna dla właściwego nasłonecznenia eksponowanych roślin, ponadto zapewnia kontakt widokowy z odtwarzanym dziedzińcem zewnętrznym. Konstrukcja jest wyrzucona na zewnątrz po pierwsze dlatego, żeby nie opierać się na historycznych fundamentach, a po drugie jest to wskazane ze względu na warunki wysokiej wilgotności panujące w szklarni – wpływające niekorzystnie na konstrukcje stalowe.
     Duża wysokość użytkowa uzasadniona gabarytem historycznym i funkcjonalnoością komunikacji od strony dziedzińca wpływa korzystnie na mikroklimat wnętrza, stwarza dogodniejsze warunki dla cyrkulacji i wymiany powietrza. Odsłonięcie fudamentów piwnic południowych pełni funkcje dytaktyczne, po ich powierzchni porowadzone są przejścia.
     W miejscu stropów ułożone są płyty podświetlonego od spodu szkła zbrojonego na  którym eksponowane są rośliny.
     W rogu galerii umiesczona jest dodatkowa klatka schodowa.
 
 
c) Konstrukcja nowego uzupełnienia:
 
      Zasadnicza konstrukcja nowego uzupełnienia oparta jest na kratownicach stalowych biegnących po obrysie historycznego dziedzińca, zakotwionych w wymurowanej na nowo elewacji historycznej.
      Do tak usztywnionej konstrukcji połączona za pomocą przegubów jest struktura nośna.
Pas górny ściskany połączony słupkami z rozciąganym pasem dolnym rozpiętym na prętach ze stali nierdzewnej o średnicy 16-20mm, do którego na części podwieszane jest szklenie strukturalne dachu ogrodu zimowego. Jako główny moduł przyjęto 120cm, taki jest rozstaw siatki konstrukcyjnej struktury, jak i podziały dachu czy też ścian bocznych. Rusz na brzegach zewnętrznych opiera się na słupach stalowych zamocowanych przegubowo. Na części stanowią one podparcie wieszaków z drewna klejonego podtrzymujących ściany szklane ogrodu. Fundamenty palowe słupów są odstawione od historycznych fundamentów.
      Struktura jest galwanizowana i malowana farbą na kolor srebrny metaliczny.
      U dołu ścian w pasie 20cm zamocowano wloty wentylacyjne o regulowanym przepływie, tu też poprowadzono ogrzewanie c.o. z wodą biegnącą rurami po obwodzie. Otwory wentylacyjne znajdują się też w gzymsach międzykondygnacyjch w elewacjach dziedzińcowych nowego uzupełnienia. Łączą się one z instalacjami pałacu zlokalizowanymi w stropie i suficie I piętra.
      Galeria obiegająca dziedziniec o konstrukcji stalowej mieści w sobie urządzenia klimatyzacyjne i wentylacyjne.Jest ona oparta wspornikowo na głównej kratownicy nośnej. Posadzka pomostu wykonana jest w systemie Lite-floor RTF firmy Eckelt. Są to płyty szkła bezpiecznego laminowanego  trójwarstwowego, z którego dwie warstwy dolne pełnią funkcję nośną, zaś trzecia wierzchnia jest pokryta powłoką antypoślizgową. W tym samym systemie wykonana jest klatka schodowa.
      Powierzchnie boczne i sufitowe wspornika galerii obłożone są szkłem mlecznym laminowanym bezpiecznym Pilkington Glass 33.1 podświetlanym nocą od środka za pomocą świetlówek fluorescencyjnych.
      Elewacje dziedzińcowe nowego uzupełnienia wykonane są ze szkła Pilkington Suncool Classic Niebieski 40/46 mocowanego na systemie bezszprosowym. Do tego od frontu na poziomie parteru za pomocą kołków dystansowych docinane tafle szkła Pilkington Arctic Blue 41/42 grubości 10mm. Elewacje na wysokości historycznych gzymsów posiadają wykonane w matowej blasze nierdzewnej wloty i wyloty instalacji wentylacyjnych.
 
d) Instalacje:
 
Cześć systemów klimatyzacji nowego uzupełnienia jest sprzężona z częścią historyczną. Główne przestrzenie instalacyjne znajdują się na wysokości historycznych gzymsów międzykondygnacyjnych – w obiegającej dziedziniec galerii oraz w gzymsie wieńczącym i łączą sie one ze podłogą podniesioną i sufitem podniesionym pierwszego piętra.
Wentylacja: Wentylatory mechaniczne umieszczone w gzymsach elewacji dziedzińcowych, ponadto regulowane komputerowo otwory nawiewne umieszczone w części cokołowej elewacji zewnętrznych.
Główne otwory wywiewne znajdują się u szczytu połaci szklanego dachu, ciepłe powietrze wędrujące do góry właśnie tam znajduje swe ujście.
Ogrzewanie: umieszczone w części cokołowej elewacji zewnętrznych grzejniki c.o. z ciepłą wodą
   
 
14. Etapowanie inwestycji:
 
      Jako pierwszy miałby zostać odrestaurowany pałac: jest najcenniejszy, niestety też jest w najgorszym stanie technicznym. Ponadto jego sprawy własnościowe są uporządkowane. Natomiast budynki gospodarcze są podzielone między kilku właścicieli, należy je stopniowo wykupić i przystosować do nowej funkcji.
      Rewaloryzacja pałacu jest zaprojektowana w sposób dający możliwość wykonania nowego uzupełnienia w drugim etapie. Jest ono autonomiczne i zostałoby wykonane na samym końcu całej inwestycji.
 
15. Podobne realizacje:
 
      Ostatnimi czasy niektóre z dolnośląskich pałaców zyskały właścicieli i zostały uratowane od zagłady. Chyba najciekawszy przykład to położony 20km w górę rzeki piękny barokowy pałac w Kraskowie. Poważnie zdewastowany, odkupiony w 1992 przez inwestora austriackiego  i wzorowo odrestaurowany. Obecnie mieści ekskluzywny hotel z ośrodkiem konferencyjnym, gościł wiele znakomitości z kraju i zagranicy.
      Podobnym szczęściem może cieszyć się renesansowy pałac w odległych o 5km na północ od Kamionnej - Krobielowicach. Próby remontu były czynione w nim w latach 80-tych, potem obiekt zaczął w szybkim tempie chylić się ku ruinie. Po wielu perypetiach  dostał się w ręce potomka byłych właścicieli, który urządził w nim hotel na 50 miejsc. W trakcie prac adaptacyjnych dokonano m.in. poważnych zmian w partii dachowej poprzez dodanie nowych lukarn.  Trwają  jeszcze prace wykończeniowe i urządzanie terenu parku.

16. BIBLIGRAFIA:
 
Opracowania szczegółowe:
1.  Inwentaryzacja konserwatorska w zbiorach WKZ Wrocław: Wykonana przez mgr K. Guttmejera i mgr inż. arch. J. Doborowolskiego, nr 3464/83, PZZ Arpex 1983 (w tym także orzeczenie techniczne mykologiczno-budowlane, ekspertyza techniczna konstrukcyjno-budowlana oraz projekt zabezpieczenia obiektu przed dalszą dewastacją)
2.  Inwentaryzacja parku z ewidencji zabytkowych parków woj. wrocławskiego nr 3603/85 (w zbiorach WKZ Wrocław)
3.  Z. Bandurska Pałac w Kamionnej, PKZ Wrocław 1979
4.  Karta „biała” i „zielona” w archiwum ODZ Warszawa
Pozostała bibliografia:

1.  K. Degen Die Bau- und Kunstdenkmaler des Landkreises Breslau, Frankfurt a. Main 1965
2.  H. Jung Christoph Hackner. Ein schlesischer Barockbaumeister, Breslau 1939
3.   K. Kalinowski Architektura doby baroku na Śląsku, Warszawa 1977
4.   H. Lutsch Die Kunstdenkmaler des Landkreises Reg. Bezirks Breslau, Breslau 1889
5.   J.M. Łuczyński Zamki i Pałace Dolnego Śląska. Wrocław i okolice, Wrocław 1998
6.   H. Matuszewski, J. Załęski Inwentaryzacja krajoznawcza województwa wrocławskiego. Miasto i Gmina Kąty Wrocławskie, Wrocław 1985
7.      J. Pilch Zabytki architektury Dolnego Śląska, Wrocław 1978
8.      M. Przyłęcki Zespoły rezydencjonalne na Dolnym Śląsku Ochrona i Konserwacja Zabytków, Warszawa 1999 nr .10
9.   H. Sieber Burgen und Schlosser in Schlesien, Frankfurt a. Main 1962
10. Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo wrocławskie: Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice,  (praca zbiorowa)  Warszawa 1991